Hukuk yargılamasında iddia ve savunmanın değiştirilmesi ya da genişletilmesi bazı kurallara bağlanmıştır. Bu kapsamda “ıslah”, tarafların dava sürecinde yaptığı bazı işlemlerin düzeltilmesini sağlayan önemli bir kurumdur. Özellikle tam ıslah, davanın seyrini kökten değiştirebilecek etkiler doğurur. Bu makalede tam ıslah kurumu, dayandığı yasal çerçeve, uygulama alanları ve yargı kararları ışığında detaylı biçimde incelenecektir.
1. Islah Kavramı
1.1. Tanımı
Islah, taraflardan birinin yaptığı usule aykırı veya eksik bir işlemi düzeltmesi anlamına gelir. Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) m.176’da düzenlenmiştir. Islah, hem maddi hem de usuli hataları kapsayacak şekilde geniş bir uygulama alanına sahiptir.
1.2. Hukuki Dayanak
Islah kurumu, 6100 sayılı HMK’nın 176-182. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Buna göre taraflar, davanın her aşamasında ve sadece bir defaya mahsus olmak üzere ıslah yoluna başvurabilir.
2. Tam Islah Nedir?
2.1. Tanımı
Tam ıslah, davada yapılan hatalı işlemin tümden düzeltilmesi anlamına gelir. Örneğin, davacı tarafın dava dilekçesini baştan sona değiştirerek yeniden sunması ya da talep sonucunu tamamen farklılaştırması tam ıslaha örnektir.
2.2. Kapsamı
Tam ıslah, özellikle şu işlemleri kapsar:
- Dava dilekçesinin yeniden yazılması,
- Talep konusunun artırılması (örneğin tazminat miktarının artırılması),
- Talep sonucunun değiştirilmesi (bedel yerine aynen ifa talebi),
- Dayanılan maddi vakıaların değiştirilmesi veya eklenmesi.
3. Tam Islahın Şartları
Tam ıslahın geçerli olabilmesi için şu koşullar gereklidir:
- Tek seferlik kullanım: HMK m.176 uyarınca, her taraf sadece bir kez ıslah hakkını kullanabilir.
- Duruşma sırasında yapılması: Islah ya duruşma sırasında sözlü olarak ya da duruşma dışında yazılı dilekçeyle yapılabilir.
- Karar verilmemiş olması: Mahkeme, esas hakkında karar verdikten sonra ıslah mümkün değildir.
- Karşı tarafın açık muvafakati olmadıkça: Özellikle geç ıslah taleplerinde karşı tarafın rızası aranabilir.
4. Tam Islahın Sonuçları
Tam ıslahın başlıca etkileri şunlardır:
- Geriyedönük etki: Islah edilen beyan, ilk beyan tarihi itibarıyla yapılmış sayılır.
- Yargılamaya etkisi: Islah, usule ilişkin hataları düzeltebilir ve davayı kazanma şansını artırabilir.
- Yargılama giderleri: Islah edilen taleple birlikte yargılama giderleri de artabilir.
- Zamanaşımı bakımından: Islah geriye etkili olduğundan zamanaşımı kesilmiş olur.
5. Uygulamada Tam Islah Örnekleri
- Davacı, 100.000 TL tazminat istemiş ancak daha sonra zararın aslında 300.000 TL olduğunu fark etmiştir. Bu durumda tam ıslah yaparak talep miktarını artırabilir.
- Dava konusunu “bedel” olarak açmış ancak daha sonra “taşınmazın aynen iadesi” şeklinde değişiklik yapmak istemektedir. Bu durum tam ıslah ile mümkündür.
6. Yargıtay Kararlarında Tam Islah
Yargıtay uygulamasında tam ıslah sıklıkla tartışmalı konular arasındadır. Özellikle “ıslah yoluyla faiz oranı değiştirilebilir mi?” ya da “temerrüt tarihi geri çekilebilir mi?” gibi konular hakkında farklı daire kararları bulunmaktadır. Ancak genel eğilim, ıslahın usul ekonomisine ve hakkaniyete aykırı olmayacak şekilde uygulanması yönündedir.
7. Islahın Sınırları ve Kötüye Kullanımı
Tam ıslah hakkı, her ne kadar önemli bir dava hakkı olsa da kötüye kullanılması durumunda yaptırımlarla karşılaşabilir. Örneğin, davayı uzatmak veya karşı tarafı zor durumda bırakmak amacıyla yapılan ıslahlar, mahkeme tarafından dikkate alınmayabilir. Ayrıca, bu tür durumlarda kötü niyetli taraf lehine vekâlet ücreti de hükmedilmez.
Sonuç
Tam ıslah, hukuk yargılamasında tarafların dava sürecinde yaptığı eksiklikleri düzeltmesine olanak tanıyan, ancak dikkatli ve stratejik kullanılmasını gerektiren güçlü bir araçtır. Usul hükümleriyle belirlenen çerçevede yapılan tam ıslah, davanın seyrini doğrudan etkileyebilir. Ancak kötüye kullanımı hem yargılamayı uzatmakta hem de karşı tarafa zarar vermektedir. Bu nedenle uygulamada dikkatli bir şekilde ve zamanlaması iyi yapılarak kullanılmalıdır.
